ریزسنج یا میکرو متر به ابزار دقیقی گفته می شود که برای اندازه گیری های کوچک به کار می رود و معمولاً عمل اندازه گیری با آن با چرخاندن پیچ تنظیم که گام دندانه بسیار ظریفی دارد انجام می شود. قاب ریزسنج نعل شکل و یک سر آن دارای فک ثابت سخت و آبداده و سر دیگر آن مجهز به طبلک مدرج است. ریزسنج ابزار دقیقی است که کاربُرد گسترده ای در اندازه گیری های تا یک صدم و یا حتی یک هزارم میلیمتر دارد.
میکرومتر به جای استفاده از قسمت افقی نظیر ورنیه یا عقربه و یا مانیتور دیجیتال، از یک پیچ برای اندازه گیری استفاده می کنند .
ریزسنج در انواع و اندازه های گوناگون و برای اندازه گیری های درونی، بیرونی و عمق قطعه کار ساخته می شود. گام پیچ محور ریزسنج 5/0 میلیمتر است (20 داندانه در هر سانتیمتر).
میکرومتر از دو قسمت اصلی تشکیل شده :
- قسمت ثابت شامل : فک ثابت(Anvil face)- کمانه(frame)-خط کش مدرج(sleeve) و ضامن نگهدارنده (lock nut).
- قسمت متحرک شامل : فک متحرک(spindle)-غلاف یا پوسته (thimble) و پیچ جغجغه(rachet)
اندازه گیری با ریزسنج یا میکرو متر به کمک تصاویر
جسم را بین دو فک قرار داده و با پیچاندن غلاف فک‌ها را به قطعه کار نزدیک میکنیم (نه مماس).با پیچاندن جغجغه فک‌ها را بر قطعه کار مماس میکنیم.وقتی صدای پیچ جغجغه را شنیدیم حدود نیم دور می‌چرخانیم و از چرخاندن زیاد پیچ جغجغه خودداری میکنیم تا صدمه‌ای به میکرومتر نرسد.پیچ جغجغه به ما کمک می‌کند تا فشار وارد بر میکرومتر و قطعه کار به اندازه مناسبی برسد.سپس ضامن نگهدارنده را سفت کرده و میکرومتر را در آورده و میخوانیم.
روش خواندن میکرومتر
قسمت صحیح : قسمت صحیح را از روی درجات عدد دار خط کش میخوانیم.
قسمت اعشاری : قسمت اعشاری را از روی غلاف میخوانیم و دو حالت زیر است :
الف: اگر غلاف فرضاً عدد 23 را نشان دهد و آخرین درجه عدد دار خط کش به غلاف نزدیک باشد ، اعشاری 0.23 خواهد بود.
ب: اگر غلاف فرضاً عدد 23 را نشان دهد و آخرین درجه بدون عدد خط کش به غلاف نزدیک باشد ، اعشاری 0.73 حواهد بود.یعنی عدد غلاف را با 0.50 جمع میکنیم . برای اینکه در روی خط کش دو نوع درجه بندی موجود است که یکی از آنها عدد دار و دیگری بدون عدد است که صفر اولی با دومی 0.50 اختلاف دارد.
